Rehabilitacja pacjentów z obrzękami
Pacjenci po zabiegach operacyjnych, kontuzjach lub urazach bardzo często zgłaszają się do fizjoterapeuty w celu uzyskania pomocy i powrotu do dawnej sprawności. Jednym z poważnych problemów z którymi zmagają się pacjenci są obrzęki, zwłaszcza kończyn dolnych. Skuteczna rehabilitacja wykonywana przez wykwalifikowanych specjalistów może bardzo wspomóc leczenie, poprawiając stan zdrowia oraz jakość życia.
Celem lepszego zrozumienia problemu warto zacząć od wytłumaczenia definicji obrzęku limfatycznego. Obrzęk limfatyczny jak sama nazwa wskazuje związany jest z limfą (chłonką), która „krąży” w naszym organizmie. Jest to płyn tkankowy, który spływa do naczyń chłonnych tworząc układ limfatyczny. Obrzęki powodowane są zastojem limfy, czego przyczyną może być np. niewydolność układu limfatycznego bądź stan zapalny. Efektem tego jest zastój płynu śródtkankowego w samej skórze jak również tkance podskórnej. Pacjent zazwyczaj zauważa występowanie takiego obrzęku zgłaszając, że skóra na kończynach robi się napięta, ulubione buty stają się za małe lub z palca nie można zdjąć pierścionka. Zdarza się również, że obrzęki są niewidoczne i pacjent nie zdaje sobie sprawy z ich obecności. Czasem, po kilku latach występowania „utajonych” obrzęków pacjent zauważa problem silnego zrogowacenia skóry oraz zażółcenie paznokci u stóp. Nieleczone obrzęki mogą doprowadzić do martwicy kończyn bądź zmian zwyrodnieniowych, które w konsekwencji związane są z licznymi powikłaniami zdrowotnymi. Obrzęk limfatyczny nigdy nie powinien być bagatelizowany!
Dlaczego obrzęki pojawiają się w naszym organizmie i jak im zapobiegać?
Jedną z przyczyn mogą być wrodzone wady układu limfatycznego (obrzęk pierwotny), jednak diagnozowane są one bardzo rzadko, już w okresie dziecięcym, zwłaszcza u dziewczynek. Drugim rodzajem są obrzęki limfatyczne wtórne będące konsekwencją niskiego poziomu aktywności fizycznej, przewlekłej niewydolności żylnej, przebytego stanu zapalnego naczyń chłonnych (spowodowanego np. infekcją wirusową, bakteryjną bądź grzybiczą). Obrzęki pojawiać się mogą również w trakcie leczenia nowotworu, po zabiegach chirurgicznych w obrębie naczyń chłonnych, gdy guz zbyt mocno „naciska” na towarzyszące mu naczynia limfatyczne lub jako konsekwencja radioterapii.
W celu rozpoznania i rozpoczęcia leczenia niezbędna jest dokładna diagnostyka. Pierwszym jej ważnym etapem jest sam wywiad z pacjentem. Podczas takiej rozmowy należy poznać historię chorób, określić rodzaj i nasilenie dolegliwości. Oczywiście, sam wywiad z pacjentem to nie wszystko, gdyż konieczne jest też samo badanie. Polega ono na dokładnych oględzinach miejsca zmienionego chorobowo. Podczas badania klinicznego ocenia się wielkość obrzęku, występowanie zwłóknień i zrogowaceń, ewentualne zabarwienia i ocieplenia fragmentów skóry, a także diagnozuje się ewentualne infekcje o podłożu grzybiczym lub bakteryjnym. Dokonywany jest też pomiar obwodu kończyny. Tak naprawdę tylko bardzo rzetelne badanie kliniczne będzie w stanie określić w jakim stadium choroby znajduje się pacjent. Rozpoznanie występowania obrzęku limfatycznego w bezpośredni sposób wiąże się z pomiarem obwodu chorej kończyny – tutaj najczęściej można dokonać metrycznego porównania obu kończyn – a więc tej chorej oraz tej zdrowej. Przyjmuje się, że różnica ponad 1,5 cm obwodu pozwala na zdiagnozowanie obrzęku limfatycznego. Dodatkowo, wykonuje się pomiar składu ciała, a w szczególności pomiar zawartości wody w organizmie z podziałem na segmenty, dzięki czemu można zdiagnozować stan obrzęku limfatycznego, a w późniejszym etapie obserwować efekty leczenia. Często wykonywane jest także badanie ultrasonograficzne, które pozwala określić w jakim stanie są tkanki skóry. Dodatkowo, badanie USG Dopplera pozwala bardzo precyzyjnie określić lokalizację obrzęku, a także jego wielkość. Kolejnym ciekawym przykładem sposobu diagnostyki obrzęków limfatycznych jest zbadanie objawu Kaposi- Stemmera, polegające na unoszeniu fałdów skóry i sprawdzaniu, czy jest to możliwe w dowolnym miejscu – jeśli skóry nie da się ująć w palce i unieść, może to wskazywać na występowanie obrzęku limfatycznego. Natomiast badanie tomograficzne jest wykonywane u pacjentów, u których istnieje podejrzenie związku z chorobą nowotworową.
Gdy diagnoza zostanie już postawiona, następnym etapem jest leczenie obrzęków. Zastosowanie może mieć drenaż limfatyczny, który pomaga „przemieścić” zatrzymany płyn w inne miejsca. Stosowana jest także terapia uciskowa, która ma na celu doprowadzenie do bardziej efektywnego krążenia limfy w organizmie. W skrajnych przypadkach natomiast jedynym wyjściem jest operacja, która jednak może wiązać się z martwicą skóry. Bardzo często zaleca się rehabilitację – ćwiczenia, które odpowiednio dobrane mogą pomóc w zmniejszeniu obrzęków oraz poprawie krążenia limfy w naczyniach. To, w jaki sposób będzie wyglądała terapia zależy od przeprowadzonej diagnostyki oraz zaleceń lekarza prowadzącego.
Rehabilitacja powinna być przeprowadzana pod okiem osoby specjalizującej się w terapii obrzęków limfatycznych, posiadającej odpowiednią wiedzę i doświadczenie. To ważne, gdyż zbyt intensywne lub źle dobrane ćwiczenia mogą nie tylko nie dać efektu a nawet pogorszyć stan pacjenta. Odpowiednia rehabilitacja powinna zakładać częste ćwiczenia, ale nie powinny one charakteryzować się zbyt dużą intensywnością, szczególnie podczas pierwszych spotkań. Wśród proponowanych ćwiczeń na pewno mogą znaleźć się ćwiczenia oddechowe, a także ćwiczenia, które ogólnie mają usprawnić kondycję organizmu. Dobre efekty daje też naprzemienne unoszenie kończyn w górę. Popularną formą rehabilitacji jest też kompresoterapia, która nazywana jest także masażem uciskowym lub też bandażowaniem. Do tego celu można wykorzystać różnego rodzaju produkty powodujące ucisk kończyn – rajstopy, opaski bądź też podkolanówki.
Brak aktywności fizycznej i siedzący tryb pracy również sprzyjają występowaniu obrzęków. U pacjentów z tymi problemami rehabilitacja może skupić się na masażach manualnych. Pobudzają one cały układ krążenia, pomagają polepszyć przepływ limfy i tak naprawdę są uważane za jeden z najskuteczniejszych sposobów na walkę z obrzękami. Podczas rehabilitacji może też zostać zaproponowany masaż wibracyjny, który jest wykonywany za pomocą określonych przyrządów, masaż pneumatyczny, masaż wirowy lub też elektrostymulacja zdrowych mięśni. W trakcie zabiegów warto także zatroszczyć się w specjalny sposób o swoją skórę. Pojawienie się obrzęków, a następnie uciskanie skóry, masaże i ćwiczenia fizyczne mogą spowodować jej nadwrażliwość, warto więc sięgać po odżywcze, odbudowujące preparaty.
Dzięki zastosowanej rehabilitacji przede wszystkim można zmniejszyć widoczne obrzęki, a nawet całkowicie się ich pozbyć. Wiele zabiegów proponowanych w ramach rehabilitacji ma też działanie relaksujące. Warto też zauważyć, że szereg zaproponowanych ćwiczeń i metod radzenia sobie z obrzękami można później profilaktycznie stosować w domu. Dzięki rehabilitacji można też poprawić swoją kondycję oraz sprawność ruchową.
Więcej o medycznych analizatorach składu ciała InBody, wykorzystywanych w rehabilitacji: www.inbodypoland.pl
